Van 1942 tot 1945 werd er in Kamp Westerbork een schijnwerkelijkheid gecreëerd: hoewel de bewoners van het kamp in sommige opzichten een ‘normaal’ leven leken te kunnen voortzetten (er was zelfs theater en muziek), was het leven er ook getekend door angst en de onzekerheid van het naderende transport.
| PERSONAGES | VERTELLER 1 VERTELLER 2 VERTELLER 3 VERTELLER 4 |
De vertellers geven een beeld van het leven in Kamp Westerbork. De tekst kan ook gespeeld worden door meer of minder vertellers dan 4.
SCENE 1
| VERTELLER 1 | Het Nederlandse doorvoerkamp Westerbork was één grote schijnvertoning. |
| VERTELLER 2 | In totaal hebben er 107.000 mensen gezeten, waarvan 102.000 zijn doorgevoerd en vermoord. |
| VERTELLER 3 | Elke maandagavond worden de lijsten bekend gemaakt en elke dinsdagochtend vertrekt de trein. De nachtmerrie van elke gevangene. |
| VERTELLER 1 | En weet je wat er dinsdagavond gebeurt? Dan wordt er opgetreden door de gevangenen zelf. Als afleiding, om de gemoederen te sussen. |
| VERTELLER 4 | Kampcommandant Gemmeker is groot liefhebber van muziek en cabaret. Hij vormt de Gruppe Bühne en belooft hen dat ze niet op transport hoeven, zolang ze maar hoogwaardige cabaretshows maken. |
| VERTELLER 3 | Er worden decors gebouwd, acts bedacht en liedjes geschreven. En dat allemaal tot groot vermaak van Gemmeker, die altijd op de eerste rij zit in een grote fauteuil, zichtbaar genietend van zijn megalomane Bühne project. |
| VERTELLER 2 | Maar klappen doet hij niet. Want je klapt niet voor Joden. |
SCENE 2
| VERTELLER 1 | In kamp Westerbork probeert men er het beste van te maken. |
| VERTELLER 2 | De dagelijkse gang van zaken wordt door de gevangenen zelf geregeld. |
| VERTELLER 1 | Dat is het gruwelijke: dankzij het doortrapte systeem van ‘verdeel en heers’ zijn er maar weinig Nazi’s nodig voor de Joodse deportatie. |
| VERTELLER 2 | Ze willen dat dit zo snel en geruisloos mogelijk gebeurt. |
| VERTELLER 1 | Dus geen brullende en moordende SS-ers. En geen openlijk geweld. |
| VERTELLER 2 | Maar een slim systeem, met sperren. Als je een belangrijke taak in de kamporganisatie vervuld, ben je ‘voorlopig’ vrijgesteld van transport. Net zoals de Gruppe Bühne. |
| VERTELLER 1 | De gevangenen mogen hun eigen kleren dragen. En hebben recht op eten, drinken en zorg. Zonder al teveel verzet draaien ze mee in de Westerbork façade. |
| VERTELLER 2 | De kamporganisatie kent vele afdelingen. Er is een uitgebreide administratie, waar het bevolkingsregister van het kamp wordt bijgehouden, waar de transportlijsten worden samengesteld en waar de aanwezige woonruimte wordt verdeeld. |
| VERTELLER 1 | Er is een winkel, een kantine, een postkantoor. |
| VERTELLER 2 | Een uitgebreid ziekenhuis. |
| VERTELLER 1 | De eigen kampboerderij. |
| VERTELLER 2 | Werkplaatsen waar onder meer schoenen, naaimachines, matrassen, kleding en borstels worden gemaakt. |
| VERTELLER 1 | Demontagebedrijven waar de gevangenen vliegtuigwrakken, batterijen, kabels en apparaten uit elkaar halen. |
| VERTELLER 2 | En zelfs een Ordedienst: een kamppolitie. |
| VERTELLER 1 | En dat allemaal om hun eigen ondergang te bewerkstelligen. Hun eigen dood. In een of andere gaskamer. Of in de trein ernaartoe. Die vervloekte en gevreesde trein naar het Oosten. Waar nooit iets of iemand van terugkeert. Geen brief, geen kaartje, niks. |
SCENE 3
| VERTELLER 3 | De zomer van 1945. In kamp Westerbork wordt in één keer alle entertainment verboden. Geen cabaretshows meer, geen muziek, geen theater. |
| VERTELLER 4 | De Duitsers zijn de oorlog aan het verliezen. Dresden en andere Duitse steden worden gebombardeerd. Er vallen veel slachtoffers. |
| VERTELLER 3 | “Dann machst du keine entertainment mehr in den Camps, oder? Wenn unser eigenes Volk stirbt?” |
| VERTELLER 4 | Alsof de Joden geen mensen waren. En entertainment gewoon kon bestaan naast miljoenen doden. |
| VERTELLER 3 | Het kamp wordt ontruimd. Iedereen moet op transport. Ook de Gruppe Bühne, die hun sperren – hun vrijstelling – verliezen. Ze zijn dan wel Gemmekers favoriet, maar bovenal Jood. |
| VERTELLER 4 | Toch belooft hij hun een voorkeursbehandeling. Ze hoeven niet in een veewagon, waar de andere Joden in worden vervoerd, en reizen naar Theresienstadt. |
| VERTELLER 3 | “Ein viel besseres Lager als Westerbork. Glaube mir. Bringen Sie Ihre besten Schuhe mit. Es gibt dort ein wunderbares Nachtleben. Sie werden tanzen und singen. Arbeiten und lachen.” |
| VERTELLER 4 | Maar er blijkt niets van waar. Ze verlaten de Westerborkse heide in een veewagon en komen dagen later aan in een overvol Theresienstadt, met te weinig eten en overal zieken. De meesten van hen worden meteen doorgestuurd naar Auschwitz en vinden daar de dood. |
Deze scènes komen uit de voorstelling ‘RUBATO’, die in 2024 in Rotterdam gemaakt is door een groep jonge spelers o.l.v. theatermaker Jasper Vaillant.