De getuigen van Heydrich

Thema's: Concentratiekamp, Deportatie, Holocaust, Jodenvervolging, Onderduiken, Soldaten, Verraad, Verzet

Locatie: Praag, Tsjechië

Door: Tamara Pomoriški

Dit verhaal is gebaseerd op de levens van meneer Ebr, mevrouw Vovsová, meneer Aleš en meneer Skleničková – vier ouderen uit Praag, Tsjechië. Zij zijn alle vier op hun eigen manier getuige van de ‘Heydrichade’: de periode waarin Reinhard Heydrich Reichsprotektor was tijdens het naziregime van Duitsland. Heydrich was een nazikopstuk met een ‘ijzeren hart’, die gevreesd werd en ook bekend stond als ‘de slager van Praag’. Hij was tijdens de Wannsee Conferentie één van de bedenkers van de uiteindelijke genocide op het Joodse volk. Heydrich kwam tijdens een door Engeland geplande aanslag, genaamd Operatie Antrophoid, om het leven. Deze aanslag leidde tot een aantal grote wraakacties van de nazi’s, onder andere op het kleine dorpje Lidice, waar bijna alle mannen, vrouwen en kinderen werden vermoord.

TIP: Onderstaande verhalen zijn aangrijpend en komen het beste tot hun recht als je de achtergrondinformatie kent. We raden daarom aan om bovenstaande begrippen goed door te lezen en eventueel te bespreken, voordat je met deze tekst aan de slag gaat

TIP: De personages in dit verhaal vertellen elk het begin van hun eigen verhaal. Door je in deze geschiedenis te verdiepen, kun je als je wil de verhalen met je eigen fantasie uitbreiden

PERSONAGESVRATISLAV (zoon van de zus van één van de parachutisten)
HELENA (werkte in het kasteel waar Heydrich verbleef)
PAVEL (zoon van één van de, na de aanslag vermoorde, geestelijken)
JAROSLAVA (inwoner van het verbrande Lidice)
VRATISLAVDus…
Je wil weten wat ik nog weet van mijn oom
Je wil weten wat ik me herinner
Hoe het is om ‘de neef van’ te zijn

Er staan vier stoelen, elke stoel is verlicht. Verder is de ruimte halfdonker. Bij elke stoel staan een paar objecten die met het verhaal te maken hebben: een stapel boeken bij VRATISLAV, een schep en andere tuinspullen bij HELENA, een foto bij PAVEL en een kanten zakdoekje bij JAROSLAVA. Je kunt zelf bedenken of je de ruimte hetzelfde vormgeeft, of dat je je eigen draai geeft aan de tekst. De verhalen kunnen worden uitgebreid aan de hand van de geschiedenis, te lezen via de begrippen bovenaan deze tekst

Stilte. Hij legt de stapel boeken op een andere volgorde, heel nauwkeurig

VRATISLAVJe komt uit Praag, neem ik aan?
Nou, dan ken je de verhalen
Ik praat liever over boeken dan over wat geweest is
Ja, in mei denk ik er elk jaar even aan terug
Als een soort verjaardag
En ik heb een boek geschreven,
daar staat een stukje in over mijn oom,
maar niet al teveel
Het is niet mijn schuld, wat er gebeurd is
En het is niet mijn heldendaad
Snap je?
Ik bedoel, begrijp me niet verkeerd…
Ik kan er met veel respect over praten
Maar echt, ik sta er ver vanaf
Te ver

Lichtwissel, de aandacht gaat naar HELENA

HELENAIk ben geboren op 12 februari 1926
De eerste vier jaar van mijn leven woonden we in Praag
Toen werd ik ziek en adviseerde de dokter ons om naar buiten te gaan
– de stad uit
Dus we vertrokken, mijn ouders huurden een huis op het platteland
En toen werd het oorlog en zaten we daar
Midden in het gebied waar alles zou gebeuren

Stilte. Ze speelt met het schepje

HELENAOp een dag kwam er een vrouw naar ons toe
“Wat doet Helena?”, vroeg ze
Of ik een baantje nodig had
Ze nam me mee naar een kasteel, een prachtig gebouw,
het leek wel Engeland
En de tuin eromheen…
Ik had nog nooit zoiets gezien
Daar werken was een droom
Ik bedoel, totdat hij kwam
Toen veranderde alles
Maar ja, dat kon ik toen natuurlijk nog niet weten

Lichtwissel, de aandacht gaat naar ALEŠ

ALEŠIk ben geestelijke, net als mijn vader vroeger
En net als hij dien ik de orthodoxe kerk
Het maakt me trots om in zijn schoenen te staan
En nee, ik ben niet bang dat mij hetzelfde overkomt
Zulke dingen gebeuren maar één keer
Daar mag je tenminste vanuit gaan

Stilte

ALEŠIn 1940 mocht ik voor het eerst naar school,
maar niet lang daarna begon de Heydrichade en zat ik weer thuis
Ik had toen eigenlijk niet zo door wat er allemaal gebeurde
Tot ze begonnen met het arresteren van de geestelijken, één voor één
Een collega van mijn vader werd gemarteld
Maar dat hoorde ik veel later pas
Op een dag zat ik te lezen, toen mijn broertje begon te schreeuwen
“Snel, naar het raam!”
Wat ik toen zag, zal ik nooit vergeten
Mijn vader werd weggevoerd, alsof hij een dief was en geen priester
Hij hield zijn rug recht en keek niet om
Ik heb hem daarna nooit meer gezien

Lichtwissel, de aandacht gaat naar JAROSLAVA

JAROSLAVAIk ben geboren in maart, en dat heeft mijn leven gered
Mijn vriendinnen waren van september en november
Dus toen zij al zestien waren, moest ik dat nog worden

Stilte

JAROSLAVAIk zag er jong uit ook, voor mijn leeftijd
Dat hielp ook mee, denk ik

Stilte

JAROSLAVAMijn vriendinnen en ik waren kinderen nog
Ik bedoel, als je vijftien of zestien bent voel je je misschien heel oud
Maar eigenlijk waren we nog zo jong

Stilte

JAROSLAVANa de aanslag op Heydrich wilde Hitler wraak
“Zorg dat jullie door bloed waden”, beval hij zijn troepen
De daders moesten worden gevonden en wij moesten worden gestraft
Wij, dat waren de inwoners van Lidice
Het stadje dat Hitlers troepen uitkozen als centrum van hun haat
Omdat we duidelijk hadden gemaakt dat we de bezetter niet moesten
Omdat ze dachten dat wij de daders verborgen hielden
Of gewoon, omdat ze ons stadje uitkozen, een stip op de kaart
Bij ons zou het gebeuren

Stilte

JAROSLAVAZe begonnen met de mannen en de vrouwen
Mannen en vrouwen, dat was iedereen boven de zestien
Mijn vriendinnen dus
Zij werden met de eerste groep weggevoerd
Maar ik ben geboren in maart, en dat heeft mijn leven gered
Want ik moest nog zestien worden
Dus hoorde ik bij de kinderen die ze wegvoerden, de kampen in
Bijna niemand heeft het overleefd, maar ik dus wel
Mijn leeftijd heeft mijn leven gered
Maar of ik echt gered ben, nee
Als je zoiets meemaakt, ben je niet te redden
Niet meer

In januari 2021 speelde de voorstelling We are the memory III (Wij zijn de herinnering III)’ in Praag (regie: Tamara Pomoriški – productiehuis: Post Bellum). De voorstelling speelde in het Nationaal Monument van de Helden van de Heydrichaanse Terreur – een tempel die herinnert aan de slachtoffers van het regime van Reinhard Heydrich.