Categorieën

Op appèl

Thema's: Japans krijgsgevangenenkamp, Nederlands-Indië, Voormalige koloniën

Locatie: Indonesië, Rotterdam

Door: Pleun Peters

Dit verhaal is van Martien (1943). Hij werd geboren in een krijgsgevangenenkamp in Jakarta (het vooroorlogse Batavia) en bracht daar de eerste drie jaar van zijn leven door. Na de Japanse bezetting kwam hij met zijn gezin naar Nederland. Maar vanwege de grote werkeloosheid in Nederland besloten zijn ouders na een paar maanden alweer om terug te keren naar Indonesië, waar zijn vader zijn werk weer kon oppakken. Ze kwamen midden in de koloniale oorlog terug. Nadat Indonesië onafhankelijk werd verklaard, emigreerde de familie voorgoed naar Nederland. Daar zag Martien voor het eerst van zijn leven sneeuw en moest hij aardappelen eten in plaats van zijn geliefde rijst. Pas achttien jaar na de oorlog hebben de ouders van Martien het voor elkaar gekregen om alle herinneringen en verhalen over de dingen die Martien en zijn zusjes hebben meegemaakt op te schrijven. Hiervan maakten ze een boek, waardoor Martien op zijn eenentwintigste te weten kwam wat er zich allemaal in die tijd heeft afgespeeld.

PERSONAGESVERTELLER 1
VERTELLER 2
VERTELLER 3
VERTELLER 4
MARTIEN

MARTIEN vertelt zijn verhaal aan het publiek. VERTELLER 1, 2, 3 en 4 staan of zitten op de achtergrond te luisteren

MARTIENIk ben in een krijgsgevangenenkamp in Jakarta, het vooroorlogse Java,
geboren in het kamp
Mijn moeder was hoogzwanger toen we geïnterneerd werden
Daar zaten we
Met mijn moeder, mijn oma,
mijn twee zusjes die een paar jaar ouder waren, en mijn tantes
Dus dat was een hele vrouwelijke enclave
Logisch, want er werden alleen maar vrouwen in dat kamp opgenomen
Ik ben dus twee maanden nadat ze in dat kamp gekomen waren geboren

VERTELLER 1, 2, 3 en 4 komen bij MARTIEN staan en presenteren hem aan het publiek

VERTELLER 1Dit is Martien, een overlevende van een jappenkamp
Hij draagt een blauw-geruite blouse
Hij heeft wit haar en draagt een bril
VERTELLER 2Van de eerste drie jaar in het kamp herinnert hij zich niks meer
Maar zijn moeder gelukkig wel
Die hield stiekem een dagboekje bij
MARTIENDat was verboden
Maar op een gegeven moment
zaten er vijfentwintigduizend vrouwen en kinderen in dat kamp
En dat was voor de bezetting van die paar honderd Japanners
natuurlijk niet te doen
– om alles te controleren
En op die manier heeft zij dus kans gezien om een dagboekje te maken
Met name voor mij
(lacht) Want ik was het zonnetje in huis
VERTELLER 2Hij vertelt dat zijn moeder alles heel precies bijhield
MARTIENDe mensen moesten een paar keer per dag op appèl komen
Want die Japanners wilden zeker weten dat er geen mensen kwijt waren
En zo konden ze ook bijhouden of er geen mensen overleden waren
Want er stierven regelmatig mensen
Van de honger of van de uitputting of van de hitte
Die appèls die waren heel erg zwaar,
omdat die in de volle tropenzon waren
Het duurde soms een uur en soms nog langer
voordat ze die duizenden vrouwen,
vaak met tientallen soldaten,
hadden geteld
VERTELLER 1Voor zijn moeder is het vaak heel spannend, met zo’n jochie op appèl
Staat ze daar, met alle vrouwen op een rij
De zon fel
De hitte voelbaar
En dan niet bewegen, geen geluid maken
En je blik op de horizon
Het is al moeilijk zat zonder kind,
maar met Martien erbij gewoon onmogelijk
Hij stampvoet en blèrt en als de soldaat langskomt scheldt hij hem uit
“Kakjapanner!”
De soldaat staat stil
Kijkt naar Martien en dan naar haar
Hij schreeuwt iets in het Japans
Wordt ze meegenomen?
Maar dan stapt hij alweer door
Opgelucht haalt ze adem
VERTELLER 2Martien en zijn familie overleven gelukkig alle appèls
en komen heelhuids uit het kamp
Maar meer dan zestienduizend geïnterneerden
en achtduizend krijgsgevangen
overleven de oorlog niet
Ook Indische Nederlanders buiten de kampen
krijgen het zwaar te verduren
Miljoenen Indonesiërs komen om het leven
door hongersnood of dwangarbeid in Japanse dienst

De focus verschuift naar een andere plek in ruimte, bijvoorbeeld door een lichtwissel, of doordat VERTELLER 3 en 4 op een stoel gaan staan

VERTELLER 3Ik vind een miljoen altijd zo’n onvoorstelbaar groot getal
Ik kan er niets mee
VERTELLER 4Het is een één met zes nullen erachter
Eén nul nul nul nul nul nul
VERTELLER 3Ja, maar dat is een getal
Het gaat hier om mensenlevens
VERTELLER 4Dat is waar
VERTELLER 3Zoveel mensen die…
Die eerst konden praten, net als jij en ik
En daarna voor altijd stil werden
VERTELLER 4Ja

In mei 2020 ging de podcast ‘Terlantar / Ontheemd’ in première (regie: Jasper Vaillant en Pleun Peters – productiehuis: Theater Rotterdam). Dit is één van de alternatieve vormen waarmee Theater Na de Dam tijdens de eerste Covid19-lockdown van 2020 toch doorgang kon vinden.De hele podcast is te beluisteren via https://magazines.theaterrotterdam.nl/theaternadedam/.