Dit verhaal is van Loewana, één van de jonge makers en spelers uit Enschede. Zij sprak met haar opa over de Tweede Wereldoorlog en het lot van de Sinti. De Sinti moesten geen gele sterren dragen, maar bruine driehoeken – één van de vele merktekens die in de concentratiekampen werden gebruikt.
LOEWANA vertelt het verhaal aan het publiek
| LOEWANA | Mijn Pappo, dat betekent opa in onze taal, vertelde mij dat Sinti anders waren dan de Joden Ze hadden bijvoorbeeld geen gele sterren maar bruine driehoeken Ze wisten bijvoorbeeld al heel snel dat het niet goed zat Ze dachten bijvoorbeeld al heel snel: wacht maar, straks zijn wij aan de beurt Daarom is het belangrijk dat we mobiel blijven Daarom is het belangrijk dat we blijven bewegen Daarom is het belangrijk dat we niet teveel op één plek zijn Bij mijn Pourou Tata, dat betekent overgrootopa in onze taal, waren ze met zeventien man: Twee ouders, twaalf zonen en drie dochters Ze hadden drie woonwagens met paarden ervoor Toen de oorlog begon zwierven ze rond in Duitsland Ze splitsten het woonwagenkamp op omdat een grote groep makkelijker te vinden was Twee neefjes van mijn Pourou Tata werden bij hem in de woonwagen ondergebracht Toen ze teruggingen naar de standplaats van hun eigen ouders was alles weg Wagens weg, paarden weg, ouders weg, zussen weg, alles was weg Ze hebben die mensen nooit meer teruggezien Ze zijn toen met negentien man bij Gelderland de grens over gevlucht Nederland in Ze zijn toen met negentien man bij Circus Boltini terecht gekomen Acht man zijn daar gaan spelen in de orkestbak Mijn Pappo vertelde mij dat ze vroeger geen geluidsinstallaties hadden, dat ze vroeger live muziek speelden in de orkestbak onder het podium Het waren hele goede muzikanten, mijn familie, vertelde mijn Pappo, later werden zij bekend als Tata Mirando |
Muziek: Tata Mirando – Virâgzö Fâk gaat zachtjes aan
| LOEWANA | Op een dag kwamen de Duitsers langs om te vragen hoeveel voorstellingen die acht man nog moesten spelen ‘Die zigeuners moeten namelijk mee, die zigeuners moeten naar Auschwitz’ De circusdirecteur loog dat ze nog zes voorstellingen moesten spelen en dat ze zijn hele orkest niet zomaar konden arresteren ‘Oké,’ zeiden de Duitsers, ‘maar na die zes voorstellingen zijn ze voor ons’ Na de vierde voorstelling kwam er een Stormbahnfuhrer langs, dat is een hoge Duitse officier Mijn Pappo wist zijn naam nog: Oberbuur Die Stormbahnfuhrer zei tegen de directeur van Boltini: ‘Die Sinti die moeten weg, alle negentien – ze wachten de 6 voorstellingen niet af, ze komen ze morgen al halen’ De volgende dag hebben de Duitsers de paarden meegenomen De volgende dag hebben de Duitsers de woonwagens meegenomen Maar niet mijn familie, die zaten er allang niet meer in, die waren allang weg Daarom was het belangrijk dat ze mobiel bleven Daarom was het belangrijk dat ze bleven bewegen Daarom was het belangrijk dat ze niet te veel op een plek waren Mijn Pappo vertelde mij dat ze rondzwierven tot de oorlog over was Mijn Pappo vertelde me ze de oorlog hebben overleefd, alle negentien ‘Dat komt ook door de muziek,’ zei hij De Stormbahnfuhrer vond het prachtig wat ze speelden |
De muziek wordt harder
| LOEWANA | Mijn Pappo, dat betekent opa in onze taal, Vertelde mij dat de Sinti anders waren dan de Joden Op 8 mei 2022 werd er in Duitsland een beeld onthuld voor de overleden Sinti en Roma in de Tweede Wereldoorlog Het is het eerste officiële beeld van de Sinti Nu pas Nu Pas We zijn nu zevenenzeventig jaar verder |
In 2022 ging de voorstelling ‘De Jodensterren van Enschede’ in première in Enschede (regie: Renée Buys – productiehuis: Theatermakerij Enschede) . Een voorstelling vol verhalen over discriminatie, buiten de samenleving worden geplaatst, een stukje stof dat je leven kan veranderen en een Joodse textielfabriek die deze sterren moest maken. De voorstelling werd gespeeld in De Museumfabriek in Enschede.